ابوریحان بیرونی

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی (۳۵۲ ه.ش. ۴۲۷ ه.ش) یکی از بزرگترین علمای تاریخ ایران است. وی یک ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و فیلسوف بود که با اکتشافات خود همراه با دیگر دانشمندان بنام، مقدمات ورود به علوم جدید امروزی را پایه‌گذاری کرد. وی در شهر (کاث) "بیرون” از روستاهای خوارزم (قسمتی از ازبکستان کنونی) به دنیا آمد. پشتوانه‌ی خانوادگی، ایشان را علاقه‌مند به تحصیل علوم زمان خود کرد. او کسی بود که اولین روش ساده اندازه گیری شعاع زمین را ابداع کرد و همچنین گمانه‌زنی‌هایی را در باب امکان حرکت دورانی زمین به دور خورشید انجام داده بود. همچنین نظراتی را مبنی بر دوره‌های مختلف زمین‌شناسی توسعه داده بود.
گفته‌ می‌شود که ابوریحان بیرونی مؤلف حدود ۱۴۵ کتاب بود که بیش از ۹۰ تای آن ها مربوط به ستاره‌شناسی، ریاضی و ریاضیات زمین‌شناسی است. از آثار او می‌توان به تحقیق ماللهند، قانون مسعودی، التفهیم لاوایل صناعة التنجیم، الجماهر فی معرفة الجواهر، الصیدنة فی الطب، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، استیعاب الوجوه الممکنة فی صنعة الاصطرلاب اشاره کرد.
اگرچه بیشتر دغدغه‌ی وی در نجوم به محاسبات بر می‌گشت، با این حال به گسترش مباحث نظری نیز پرداخته است. از مهم‌ترین تألیفات بیرونی، می‌توان به کتاب قانون المسعودی اشاره کرد که اگر چه به مسائل بنیادی همانند کتاب المجسطی بطلمیوس در آن پرداخته شده است، با این حال مطالب جدیدی نیز در آن معرفی شده‌اند. بسیاری از مفاهیم نظری ابوریحان بیرونی در این کتاب یافت می‌شود.
همانند المجسطی، کتاب قانون وی نیز شامل استخراج نظری مقادیر نجومی همچنین جداول و دستورالعمل‌هایی برای تسهیل محاسبات موقعیت سیارات است. در واقع تفاوت عمده‌ی کار ابوریحان بیرونی با بیشتر دانشمندان سابق و معاصر وی، توجه وی به استخراج مفاهیم برای محاسبات بود تا صرفا تهیه جداول برای موقعیت سیارات بدون در نظر گرفتن پایه‌ها و پارامترهای لازم برای چنین محاسبی. در دوران ۷۵ سال زندگی‌اش موفق به انقلابی در روش دانستن بسیاری از مباحث علمی شد. فراست و ظرفیت تسلط وی بر بسیاری از موضوعات، در کنار توانایی او برای پیدا کردن ارتباط بین آنها برای درک بهتر، وی را در ردیف بزرگترین دانشمندان مسلمان ایرانی در تمام دوران قرار داده است.